اصول دادرسي عادلانه در رويه قضايي محاكم مطبوعاتي ایران

چکیده

اصول دادرسی عادلانه به عنوان یکی از بنیادی‌ترین حقوق بشر در نظام‌های قضایی، نقش کلیدی در تضمین تحقق عدالت و حفظ کرامت انسانی ایفا می‌کند. این اصول در پرونده‌های مطبوعاتی، که با آزادی بیان و حفاظت از حقوق شهروندی پیوندی ناگسستنی دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. مقاله حاضر به بررسی عمیق و تخصصی مبانی نظری و عملی اصول دادرسی عادلانه در رویه قضایی محاکم مطبوعاتی ایران می‌پردازد و کوشش دارد تا با تحلیل تطبیقی و نقادانه، نقاط قوت و ضعف موجود در فرایند رسیدگی‌های قضایی مطبوعاتی را آشکار سازد. در این پژوهش ضمن مرور اسناد بین‌المللی و قوانین داخلی مرتبط، مبانی حقوقی و ضوابط آیین دادرسی عادلانه در محاکم مطبوعاتی به طور دقیق واکاوی شده است. همچنین، با تحلیل آرای قضایی و رویه‌های محاکم ایران، میزان تطابق آن‌ها با استانداردهای بین‌المللی و تضمین عدالت فرآیندی مورد ارزیابی قرار گرفته است. چالش‌ها و موانع اجرایی دادرسی عادلانه، از جمله حق دفاع، تساوی شرکاء در دادرسی، شفافیت مراحل رسیدگی و بی‌طرفی قضات به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نتایج این تحقیق نشان‌دهنده ضرورت اصلاحات ساختاری و تقنینی برای ارتقاء جایگاه اصول دادرسی عادلانه در رویه قضایی مطبوعاتی ایران است. افزون بر این، ارائه راهکارهای کاربردی برای بهبود فرآیندهای قضایی، برخورداری مطبوعات و افراد از حمایت قانونی کافی و حفظ تعادل میان حقوق شهروندی و منافع عمومی از مهم‌ترین دستاوردهای این پژوهش است. همچنین در نظام حقوقی ایران، فعالیت مطبوعاتی مستلزم اخذ مجوز و داشتن اهلیت قانونی است، اما قواعد مرتبط پراکنده و نیازمند ساماندهی‌اند. با پیشرفت فناوری و گسترش رسانه‌های دیجیتال، مفهوم «جرم مطبوعاتی» محدود است و بهتر است به «جرائم رسانه‌ای» توسعه یابد تا رسانه‌های مختلف را شامل شود. وسایل ارتباط‌جمعی نقش مهمی در فرهنگ جامعه دارند و به‌خاطر خطرات احتمالی، برخی رفتارهای مضر در این حوزه جرم‌انگاری شده‌اند. تحول قوانین مطبوعات در ایران تحت تأثیر شدید تحولات سیاسی-اجتماعی بوده و همواره با چالش‌هایی در تدوین و اجرای قوانین مواجه بوده است.