امکان حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای متن باز از منظر حقوق مالکیت فکری و ضمانت اجرای مدنی آن در حقوق ایران

چکیده

نرم افزارهای متن باز از موضوعات مهمی پیشرفت تکنولوژی‌های نوین است که از منظر حقوقی نیازمند بحث و بررسی است. هدف مقاله حاضر بررسی این سؤال است که امکان حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای متن باز از منظر حقوق مالکیت فکری وجودا دارد؟ و ضمانت اجرای مدنی آن در حقوق ایران چیست؟ این مقاله توصیفی تحلیلی است و با استفاده از روش کتابخانه‌ای به بررسی سؤال مورد اشاره پرداخته است. یافته‌ها نشان داد نظام متن باز نظامی است که به موازات نظام حقوق مالکیت فکری برای حمایت و توسعه صنعت نرم افزار بر حسب ضروریات علمی اقتصادی ایجاد شد. این نظام اصول متفاوتی از اصول مالکیت فکری دارد که مبنای آن آزادی دسترسی به دانش اولیه و کد مبداء نرم افزار است.. بدین ترتیب منع دیگران از دسترسی به کد مبدأ نرم افزار که در نظام مالکیت فکری مجاز شمرده شده و جز اسرار تجارتی محسوب می‌شود، کاملاً خلاف مبانی این رویکرد است. همچنین حقوق مادی مانند حق تکثیر، توزیع و دیگر بهره برداری­های تجارتی برخلاف نظام مالکیت فکری، به شخص پدیدآورنده اختصاص ندارد و تنها می‌توان محدودیت‌هایی در چگونگی ایفاء آن‌ها تحت مجوز‌های متن باز اعمال کرد اما امکان محروم کردن دیگران از این حقوق به طور کلی ممنوع است. نرم افزار متن باز، نوعی از نرم افزار است که در هنگام عرضه، کد مبدأ در دسترس کاربران قرار گرفته و آن‌ها را در کپی برداری، اصلاح، تکثیر مجدد نرم افزار و کد مبدأ آن آزاد می‌گذارد. البته این به معنای رایگان بودن این نرم افزارها نیست، بلکه می‌توان در قبال توزیع، ارائه خدمات و آثار مشتق شده از این گونه نرم افزارها از کاربران مبلغی رادریافت نمود، در نتیجه می‌توان گفت علی رغم اینکه اکثر نرم افزارهای متن باز رایگان هستند اما تمرکز این رویکرد بر دسترسی آزاد به کد مبدأ و انتقال رایگان آن می‌باشد نه قیمت رایگان نرم افزار. نرم افزارهای متن باز دارای مالک هستند و استفاده از آن‌ها باید به موجب مقررات مجوز‌های متن باز انجام گیرد. عدم رعایت آن، در حقوق ایران به موجب قانون حمایت از پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای 1379 و آیین نامه اجرایی آندارای ضمانت اجرای مدنی و مشمول جبران خسارت است.