آثار معاطات در عقود و ايقاعات و ادله‌ي صحت و عدم صحت بيع معاطاتي

چکیده

معامله معاطاتی یکی از مسائل مهم فقهی و ضروری است که بین مردم متداول بوده و از بحث های مبتلا به جامعه انسانی می‌باشد و آشنایی با آن و رعایت احکام فقهی در آن گامی به سوی اقتصاد جامعه برداشته می‌شود. بیع ممکن است با استعمال صیغه بیع وگفتن ایجاب و قبول انجام گیرد یعنی بایع ایجاب را با تلفظ بعت ومشتری قبول خویش را با استفاده از قَبِلتُ وامثال آن انشاء نماید ونیز ممکن است که طرفین علیرغم توانایی بر استعمال صیغه ی مذکور بدون استعمال آن به داد وستد کالا بپردازند. به قسم اخیر معاطات گفته می‌شود و در این بیع نیز مانند بیع لفظی «تملیک عین مقابل عوض معلوم صورت می‌گیرد» ودر نتیجه، تعریف یاد شده شامل بیع لفظی وهم بیع معاطاتی است. شهید ثانی در مسالک آورده است که هر معامله ای که صیغه خاصی نداشته باشد خواه تراضی حاصل شده ناشی از فعل یا قول باشد داخل در عقود قولی خواهد بود. قول به عدم صحت این بیع درمیان فقهای متقدم امامیه طرفداران نسبتاً زیادی داشته اما به مرور زمان از میزان آنها کاسته شده به نحوی که شاید امروزه نتوان برای آن طرفدارانی یافت. قائلان به صحت وانعقاد بیع معاطات به دلایلی چون کتاب، سنت، اجماع وقاعده رفع حرج استناد کرده اند. امروزه کمتر فقیهی است که در عقود معاوضی برای معاطات اثری قائل نباشد، ازنظر حقوقی نیز تفاوتی درنحوه اعلام اراده با لفظ یا غیر لفظ ایجاب وقبول وجود ندارد. برخلاف بحث معاطات در عقود معاوضی این موضوع در عقد نکاح همچنان بحث روز است. شهیدثانی نیز مانند مشهور فقها برای معاطات درعقد نکاح اثری قائل نیستند بلکه دراین خصوص اجماع وجود دارد. قانون مدنی نیز متأثر ازنظر مشهور فقهی لفظی بودن ایجاب وقبول رادر عقد نکاح شرط دانسته است.