بررسی مشروعیت تجارت الکترونیک در فقه اسلامی
کلمات کلیدی:
مشروعیت, تجارت, فقه, اسلام, تجارت الکترونیکچکیده
ظهور تجارت الکترونیک به‌عنوان الگویی نوین در نظام جهانی بازرگانی، پرسش‌های مهمی را در چارچوب فقه اسلامی پدید آورده است. مسلمانان نیز همچون سایر ملل، به‌کارگیری فناوری‌های نوین در حوزه معاملات را دنبال می‌کنند؛ از این‌رو بررسی مشروعیت تجارت الکترونیک از منظر شریعت اسلامی اهمیتی دوچندان یافته است. مقاله حاضر در پی پاسخ به این مسئله است که آیا اصول بنیادین فقه معاملات توانایی انطباق با سازوکارها و ویژگی‌های تجارت الکترونیک را دارند، بی‌آنکه با مبانی سنتی فقه در تعارض قرار گیرند. همچنین این تحقیق می‌کوشد روشن سازد که آیا نیاز به نظریه‌پردازی جدید در حقوق اسلامی برای انشاء قراردادها به شیوه‌های نوین همچون ایجاب و قبول الکترونیک، پیام داده‌ای و امضای دیجیتال وجود دارد یا نه. روش تحقیق این مقاله، توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر منابع کتابخانه‌ای فقهی و حقوقی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که فقه اسلامی، خصوصاً در گرایش‌های اصولی و اجتهادی، ظرفیت لازم برای پذیرش شیوه‌های نوین انعقاد قرارداد را داراست، مشروط بر آنکه اصول کلیدی همچون تراضی طرفین، رفع غرر، و پرهیز از ربا رعایت شود. بر اساس ادله فقهی و قانونی، مفهوم اراده در قرارداد می‌تواند از طریق داده‌پیام نیز ابراز گردد و کاشف از قصد متعاملین باشد. افزون بر این، عنصر «عرف» در تفسیر ماهیت ابزارهای نوین معاملاتی نقشی کلیدی ایفا می‌کند. مطالعه تطبیقی با قوانین تجارت الکترونیک، به‌ویژه قانون تجارت الکترونیک ایران مصوب 1382، نشان می‌دهد که ابزارهای الکترونیک قابلیت ایفای نقش در فرآیندهای شرعی مانند ایجاب، قبول و انشاء را دارا هستند. بنابراین، آنچه در فقه اسلامی دارای اهمیت است، نه قالب ایجاب و قبول، بلکه تحقق اراده واقعی و مشروع در بسترهای نوین است. نتیجه‌گیری مقاله بیانگر آن است که تجارت الکترونیک، در صورتی‌که در چهارچوب ضوابط شرعی و اخلاقی اسلام انجام شود، نه‌تنها مشروع، بلکه مورد تأیید و تشویق دین اسلام نیز خواهد بود.
مراجع
Ansari, M. (1994). Al-Makasab. Samaa Ghalam.
Gheblei Khoyi, K. (2013). Verses of Civil-Criminal Verdicts in the Holy Quran. SAMT Publication Institute.
Ibn-Manzour, M. (1987). Lisān al-ʿArab. Dar al-Iḥyāʾ al-Turāth al-ʿArabī.
Iranian Electronic Commerce Act 2003.
Khomeini, R. A. Al-Baiʿ. Imam Khomeini Editing and Publishing Institute.
Kolaynī, M. (1987). Al-Kāfī. Dār al-Kitāb al-Islāmīyah.
Mofid, M. (1993). Al-Mughnaʿah. Daftar Intishārāt Islāmī Jāmiʿah Mudarrisīn Ḥawzah ʿIlmīyah.
Mohaghegh-Hellī, N. (1987). Sharāʾiʿ al-Islām. Ismāʿīlīyan Publication.
Mohaghegh Korkī, A. (1988). Rasāʾil. Islamic Publishing House of Ayatollah Marashi Library.
Mousavi Bojnurdī, M. H. (1969). Al-Qawāʿid al-Fiqhiyyah. Maṭbaʿah al-Adab.
Nāʾinī, M. H. (1991). Al-Makasab. Daftar Intishārāt Islāmī Jāmiʿah Mudarrisīn Ḥawzah ʿIlmīyah.
Najafī, M. H. Jawāhir al-Kalām fī Sharāʾiʿ al-Islām. Dār al-Kitāb al-Islāmīyah.
Sadri, M. (2013). Moʿāmelāt Elektrōnīk. Andishehā-ye Ḥoqūqī Publication.
Shahīd Sānī, Z. (1992). Masālik al-Afhām ilā Tanqīḥ Sharāʾiʿ al-Islām. al-Maʿārif al-Islāmīyah.
Shahīdī, M. (2003). Effects of Contracts and Obligations. Majd Publication.
Shariat Esfehani, F. (1983). Risālah fī Taḥqīq Manī al-Bayʿ. Amir al-Muʾminīn Publication.
Tabatabāʾī Yazdī, M. K. (1989). Ḥāshiyah al-Makasab. Ismāʿīlīyan Institute.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 Zari Firouzkah (Corresponding author); Zahra Montazeri, Ramin Faghani (Author)
این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.
