تحلیل تطبیقی چارچوبهای حقوقی و نهادی نظارت مردمی بر دولت در نظامهای حقوق اساسی ایران و عراق
کلمات کلیدی:
نظارت مردمی, پاسخگویی, شفافیت, حقوق اساسی, قانون اساسی ایران, قانون اساسی عراق, نهادهای نظارتی, مردمسالاریچکیده
نظارت مردمی بر عملکرد دولت، یکی از مؤلفههای بنیادین نظامهای مردمسالار و معیار سنجش شفافیت و پاسخگویی در اداره امور عمومی بهشمار میرود. این پژوهش با رویکرد تطبیقی و روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی ساختارها و ابزارهای حقوقی نظارت مردم بر دولت در نظامهای حقوق اساسی ایران و عراق میپردازد. در نظام حقوقی ایران، اصول متعددی از قانون اساسی ـ از جمله اصول ۸، ۵۶، ۵۹، ۹۰، ۱۷۳ و ۱۷۴ و نهادهایی نظیر مجلس شورای اسلامی، دیوان محاسبات، سازمان بازرسی کل کشور و دیوان عدالت اداری، سازوکارهای اصلی نظارت عمومی را تشکیل میدهند. در مقابل، قانون اساسی عراق مصوب ۲۰۰۵ با تأکید بر اصل حاکمیت مردم و تفکیک قوا، نهادهایی چون مجلس نمایندگان، دیوان عالی فدرال، هیأت نزاهة و دیوان الرقابة المالیة را بهعنوان ابزارهای نظارت عمومی پیشبینی کرده است. یافتههای پژوهش نشان میدهد که هرچند هر دو کشور از نظر حقوقی واجد چارچوبهای نظارتی پیشرفتهاند، اما تحقق عملی این سازوکارها به دلیل تمرکز قدرت، ضعف استقلال نهادی و کمبود ضمانتهای اجرایی در ایران و نیز نفوذ سیاسی، فساد ساختاری و فشارهای حزبی در عراق با چالش جدی مواجه است. در نتیجه، تقویت شفافیت، استقلال نهادی و نهادینهسازی فرهنگ پاسخگویی، شرط اساسی تحقق واقعی نظارت مردم بر دولت در هر دو کشور بهشمار میآید.
مراجع
Al-Qureshi, B. (2020). The Role of Parliament in Overseeing the Government in Iraq. The Iraqi Center for Legal Studies.
Federal Board of Supreme Audit of Iraq. (2022). Annual Report.
Gorji, A. A. (2016). Popular Sovereignty in Iran's Constitutional Law. Mizan.
Habermas, J. (2003). Discourse and Legitimacy (Translated by Morad Farhadpour). Tarh-e No.
Haddad, F. (2011). Sectarianism in Iraq: Antagonistic Visions of Unity. Oxford University Press.
Haddad, F. (2016). Understanding Iraq's Political System.
Hasan, H. (2014). Shi'a Politics in Iraq.
Hashemi, S. M. (2020). The Constitutional Law of the Islamic Republic of Iran (Vol. 2). Mizan.
Hosseini, G., & Sharifi, Z. (2019). Investigating the Challenges of Public Oversight in Iran's Legal System. Public Law Studies Quarterly, 5(3), 87-105.
Integrity Commission of Iraq. (2021). Annual Report.
International Crisis Group. (2021). Iraq's Paramilitary Groups: The Challenge of Rebuilding a Functioning State (Middle East Report, Issue.
Islamic Parliament Research Center. (2019a). Report on Administrative Transparency.
Islamic Parliament Research Center. (2019b). Report on Public Oversight in Iran.
Kadkhodaei, A. A. (2019). Constitutional Law and Oversight Institutions. Mizan.
Khomeini, R. (1989). Velayat-e Faqih (The Guardianship of the Islamic Jurist). The Institute for Compilation and Publication of Imam Khomeini's Works.
Nasiri, M. (2021). A Comparative Analysis of Oversight Institutions in Iran and Iraq. Comparative Law Studies Quarterly, 142.
Said, Y. (2007). State-building and democracy in Iraq: A comparative perspective. International Journal of Contemporary Iraqi Studies, 1(1).
Sepehri, H. (2018). The Role of Media in Administrative Transparency. Public Management Quarterly, 91-95.
Transparency International. (2023). Corruption Perceptions Index 2023 - Iraq.
United Nations Assistance Mission for, I. (2022). Reports on Governance and Corruption in Iraq.
United Nations Assistance Mission for Iraq. (2019). Human Rights Report on Iraq.
United Nations Human Rights Office. (2020). Report on Iraq's Protests.
World Bank. (2020). Iraq: Governance Challenges.
دانلود
چاپ شده
ارسال
بازنگری
پذیرش
شماره
نوع مقاله
مجوز
حق نشر 2025 محمد مظهری (نویسنده مسئول); محمد تقی ابراهیم موسی الاعرجی , سید حسین ملکوتی هشجین , آیت مولائی (نویسنده)

این پروژه تحت مجوز بین المللی Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 می باشد.